(Protexta no.16, Santiago de Compostela, xaneiro de 2011) ISSN: 2172-010X
Que socialismo?
Contra a metade de Film Socialisme, logo de que o fillo dos Martin
lle retruque: “-Non empregues o verbo ‘ser’ [être], por favor”,
Élisabeth Vitali, que fai de xornalista do canal FR3, bufa: “Agora si que
non entendo nada”.
Aos poucos días do último filme de Godard se estrear en Cannes, no
mes de maio, chegoume unha copia ao correo electrónico que estaba
mal ripeada, as imaxes ían a saltos e non encaixaban co son. E así e aínda,
durei vinte minutos coma a xornalista de FR3: sen enxergar ren. Tamén
supuña que o filme podía ser así, ao primeiro.
Xa o trailer que se empregara para difundir a estrea do filme fuxía da
narración causal, esbandallándoa. Era, literalmente, un avance de Film Socialisme
de fío a fondo: os 97 minutos que dura comprimidos nun fast-forward dun
minuto e catorce. Polo medio, oito rótulos sobreimpresos puntuaban a súa
temática: “cousas, ouro, cabróns, historias, falas, animais, cativos, lendas”.
En 1972, Iván Zulueta, fixera algo semellante reducindo a tres os 70 minutos
do Frankenstein de James Whale, esnaquizándolle a construción narrativa
ao
filme da Universal Pictures no seu Frank Stein.
Un día de setembro puiden ver unha copia boa. Dese día reteño catro
cousas:
o inicio, cando en cinco pantallas negras (tekhnos, audios, textos,
logos, videos)
aparece de onde saen os materiais empregados para facer
o filme; a primeira
imaxe, un plano que enfoca o mar dende un barco mentres
se escoita: “-O diñeiro
é un ben público” e o retruque: “-Coma a auga,
daquela”; moedas de ouro, persoas
que se perseguen unhas a outras
navegando en cruceiro por distintos portos do
Mediterráneo (Exipto,
Palestina, Odessa, Grecia, Nápoles, Barcelona) e un berro
de socato nun
camarote: “-Willy Münzenberg”.
Cara ao final, aparecen unhas imaxes cunhas touradas (que saían como
algunhas outras no Méditerranée de Jean-Daniel Pollet), unha manifestación
en Barcelona e un plano pasado moi lento no que se ve como Iniesta se
tira ao pé da área nun partido do Barça.
Pasaban os días e pensaba no filme moi de vagar, había nel imaxes de
moitos tipos. Planos limpos, ‘ben filmados’; imaxes de teléfonos móbiles
moi pixeladas; uns gatos miañando collidos da internet; un anaco cunhas
trapecistas do último filme de Agnès Varda; aparecían Alain Badiou e Patti
Smith, que eu recoñecera. O son moitas veces non se escoitaba,
sobrepúñanse capas, falaban en moitas linguas diferentes e a min xa abondo
me custaba entender o francés, pero había relacións que se ían facendo
ao azar: o filme rematouse antes de Iniesta ser o xogador que marcara o
gol da final do mundial de fútbol; antes de que en Barcelona se prohibiran
as touradas. Os planos ían así: Barcelona, touros e moedas de ouro.
Nas últimas imaxes de Film Socialisme aparecían a Praza de Cataluña e a
Praza da Catedral: de alí a uns días de ver o filme pasou a folga xeral do
29 de setembro e foi neses dous sitios onde máis cargaron os antidisturbios.
No plano da Praza de Cataluña, ao fondo, aparece a que era sede do
Banco Español de Crédito hai non moito, que levaba baleira un tempo e
que foi ocupada durante os días antes da folga até que a policía sacou a
paus á xente de dentro o propio día 29. Ese edificio, cando a Guerra Civil,
era o Hotel Colón, e nel foi onde se renderon os últimos militares franquistas
o 19 de xullo de 1936 para pasar a ser a sede do Partido Socialista Unificado
de Catalunya (PSUC) até o 39. Hoxe aínda quedan as pintadas na fachada do
día da folga: “Això no es crisi, s’en diu capitalisme”. Antes disto, recoñecín
unha imaxe de arquivo da chegada ao porto de Barcelona dos barcos que
viñan da Unión Soviética co armamento para defender a República.
Probabelmente o filmara Roman Karmen, porque este plano sae no filme
de Esfir Shub Ispanija, se non me lembro mal.
Willi Münzenberg, o do berro de antes, foi un dos fundadores do Partido
Comunista Alemán (KPD), estaba próximo a Stalin no 36, e foi el que se
encargou de organizar o fornecemento de armas soviéticas para as Brigadas
Internacionais. No 37 afástase da URSS e funda un xornal que se di antifascista
e antiestalinista. En 1940 foxe dos nazis dende París e escapa dun campo
de refuxiados guiado por un axente da policía secreta soviética (NKVD).
Pérdeselle a pista e cando dan co seu corpo aparece pendurado dunha
árbore polo pescozo. Isto seino porque o conta Peter Weiss n’A Estética
da Resistencia, así que o nome de Münzenberg fíxome irlle procurando
sentidos ao filme.
Weiss di tamén de Münzenberg que “foi un dos poucos comunistas
alemáns que se puxeron a carón de Lenin durante o seu exilio en Suíza
(...) o último que se mantivo firme na esixencia de Rosa Luxemburgo dunha
discusión aberta no Partido”. Tamén que foi o que levou a Alemaña por
primeira vez a Eisenstein, Pudovkin, Ekk e Vertov e quen teimou pola
creación dun Frente Popular en Alemaña, isto é, a alianza de clases contra
o fascismo cuxa discusión ocupa unha chea de páxinas na novela. Chamárono
a contas en Moscú, onde lle apuxeron que malversara o diñeiro que o
Komintern lle confiara, e penso que é esta a función que ocupa o seu
nome no filme de Godard.
Hai unhas semanas recibín outra copia, xa boa, cuns subtítulos en castelán.
Na primeira parte (Cousas así) de Film Socialisme, trátase de espías, sobre
o axente duplo Richard Christmann, “Goldberg” [monte de ouro], e de lle
seguir a pista ao diñeiro (“follow the money!”, coma en The Wire) da República
Española, que saiu en barco cara á URSS e do que se perdeu un tercio de
camiño a Odessa e outro tercio antes de chegar a Moscova. Di Godard que
non quería construír relato ningún, e que por iso non deixa que os intérpretes
cheguen a se erguer en personaxes. Na segunda parte (Quo Vadis Europa)
tampouco é doado enfiar unha historia: hai un matrimonio, dous fillos e un
equipo de televisión con dúas mulleres que filman unha tarde electoral na
que parece que algo teñen que ver os Martin. A filla, que é maior ca o seu
irmao, enuncia un programa para eles dous se presentar ás eleccións:
“-Ter vinte anos, ter a razón, manter a esperanza. Ter razón cando o
teu goberno se trabuca. Aprender a ver antes de aprender a ler. Mola,
non ?” (sic). Os dous irmaos só conseguen ganar as eleccións cando se
desfán dos apelidos dos pais, os Martin, unha familia occitana que recupera
Godard do xornal Combat dos anos 40 do século vinte. Os Martin anunciaban
nestas páxinas o seu programa: “Liberar e Federar as nosas Humanidades”,
que lle dá o título ao terceiro bloque de imaxes: As nosas Humanidades.
En novembro de 2006 celebráronse eleccións primarias dentro do Partido
Socialista Francés. Ségolène Royal, a muller daquela do daquela secretario
do partido, François Hollande, levou o 60% dos votos, perdeu as presidenciais
de 2007 fronte a Sarkozy e o matrimonio separouse ese mesmo día. Godard
di que de acó tirou a idea de facer o seu filme. Vemos como do empezo ao
que foi só quedaron dúas cousas: un matrimonio e unha parte do título, Socialisme.
O filósofo Jean-Paul Curnier trabucou o nome da produtora (“Vega Film”)
e o propio título (“Socialisme”) nun comentario que lle enviou por carta a
Godard. E daquela, Film Socialisme xorde coma unha asociación de palabras
por azar que nolo fai ver como unha aplicación dunha idea, “socialismo”, a
un caso concreto, o filme. Ou como fala Jean-Luc Godard nunha entrevista
recente: “o filme non é realmente descriptíbel, está formado por asociacións.
E ao dicirmos asociación, podemos dicir socialismo. En dicindo socialismo,
podemos falar de política”.
Ramiro Ledo Cordeiro